فقر آهن مشکلی عادی در ورزشکاران زن محسوب میشود. محققان به این نتیجه رسیده اند که اکثر ورزشکاران، خصوصاً ورزشکاران زن دچار فقر آهن می‌باشند. بنابراین ورزشکاران (خصوصاً ورزشکاران حرفه ای) به آهن نیاز دارند. فقر آهن مشکلی عادی در ورزشکاران زن محسوب میشود. محققان به این نتیجه رسیده اند که اکثر ورزشکاران، خصوصاً ورزشکاران زن دچار فقر آهن می‌باشند. بنابراین ورزشکاران (خصوصاً ورزشکاران حرفه ای) به آهن نیاز دارند. یکی از کارهای مهمی که آهن در بدن انجام می‌دهد حمل اکسیژن و دی اکسید کربن از همه سلولهای بدن می‌باشد. مغز انسان همواره نیازمند اکسیژن است پس در صورت فقر آهن، اکسیژن کافی به مغز نمی‌رسد و فرد احساس خستگی میکند و بسیار عصبی و زود رنج می‌گردد. همچنین سیستم ایمنی بدن نیازمند آهن است زیرا اگر به اندازه کافی آهن به بدن نرسد، بدن مستعد ابتلا به عفونت می‌گردد.
ورزشکاران و کمبود آهن ترکیب فاکتورهای زیر با یکدیگر در ورزشکاران مبتلا شدن به کم‌خونی را افزایش می‌دهد.
۱) نخوردن مواد حاوی آهن: ورزشکارانی که از خوردن گوشت قرمز امتناء می‌کنند همواره با کمبود آهن مواجهند.
۲) افزایش نیاز بدن به آهن: ورزشهای سخت باعث افزایش گلبولهای قرمز خون در رگها میشود و این عمل نیاز به آهن را افزایش می‌دهد.
۳) از دست دادن آهن به مقدار زیاد: از دست دادن خون از طریق زخمها ، قاعدگی، ضربه هایی که به پا وارد میشود و دویدن بر روی سطوح سخت با کفشهایی که کیفیت پایینی دارند، به سلولهای قرمز خون صدمه می‌زند و باعث کمبود آهن می‌شوند و در آخر به این دلیل که آهن خون از طریق عرق کردن نیز از بین می‌رود، وقتی در اثر ورزش، به شدت عرق می‌کنیم به فقر آهن شدیدی دچار می‌شویم.
علائم بیماری
علائم فقر آهن عبارتند از پایین آمدن تحمل، خستگی های مفرط، کم شدن انرِژی، عود بیماریها، صدمات مکرر، کاهش علاقه به ورزش و عصبی شدن. باقی علائم نظیر کاهش اشتها و افزایش بیماریها و طولانی شدن مدت زمان سرماخوردگی و عفونتها می‌باشد. بهترین راه برای مطمئن شدن از وجود فقر آهن، انجام تست خون است اگر یکی از علائم گفته شده را در خود مشاهده می‌کنید و از این موضوع به شدت رنج می‌برید، بهتر است یک آزمایش خون بدهید. درصورتیکه پزشک شما کمبود آهن را تشخیص دهد، مطمئناً، راههای افزایش آهن از طریق غذا را به شما خواهد گفت و اگر فقر آهن شما بسیار شدید باشد نیاز به مکملهایی برای جبران آن خواهید داشت. هیچ گاه بدون تجویز پزشک از مکملها استفاده نکنید زیرا آهن بیش از اندازه باعث خسارتهای جبران ناپذیری میشود و ریسک ابتلا به سرطان و بیماریهای قلبی ـ عروقی را افزایش می‌دهد.
منابع خوب برای تهیه آهن
شما می‌توانید آهن مورد نیاز بدن را از طریق گوشت حیوانات و غذاهای گیاهی بدست آورید، اما بدن می‌تواند تنها ۱۵٪ آهن موجود در گوشت و ۵٪ آهن موجود در غذاهای گیاهی را جذب کند. بنابراین بهترین راه برای کسب آهن استفاده از فرآورده های گوشتی مانند گوشت کم چرب، گوشت مرغ،ماهی یا جگر می‌باشد. اگر چه استفاده از مرکبات بعد غذا جذب آهن را بالا می‌برد. بهترین منابع برای جذب آهن، گوشت کم چرب، آجیل و حبوبات می‌باشد.( این مواد را همراه با موادی که ویتامین C بالایی دارند مصرف نمایید. )
کم خونی ورزشی چیست؟
ورزشکاران به ویژه ، ورزشکاران استقامتی عموما غلظت هموگلوبین وهماتوکریت پاین تر ی نسبت به افراد غیر ورزشکاران دارند . به عبارت دیگر ورزشکاران در مقایسه با افراد عادی به طور جزیی دارای کم خونی هستند این حالت را کم خونی ورزشی می نامند.
کم خونی ورزشی یک اصطلاح بی مسما (اشتباه) است. زیرا علائم ودلایلی که باعث کاهش هماتوکریت در یک ورزشکارمی شود عموما کاذب است.این حالت کم خونی کاذب از تمرین هوازی منظم ناشی می شود که حجم پلاسما را به صورت خطی افزایش می دهد واین امر باعث رقیق شدن خون ودر نتیجه کاهش غلظت هماتوکریت می شود. به عبارت دیگر این کم خونی به دلیل رقیق شدن خون در ورزشکاران استقامتی به وجود می آید.
چگونه تمرینات هوازی باعث افزایش حجم پلاسما می شود؟
جهت جلوگیری از کاهش ناگهانی وحاد حجم پلاسما یا غلظت خون ، این سازش صورت می گیرد که با فعالیت بدن هماهنگ می شود.
تمرینات شدید، حجم پلاسما را به طریق زیر کاهش می دهد:
الف) افزایش متوسط فشارخون سرخگی ونهایتا افزایش فشارخون مویرگی.
ب) تولید اسید لاکتیک وسایر مواد دفعی حاصل از متابولیسم در درون عضلات فعال که باعث افزایش فشار اسمزی بافتها می شود.
ج) تولید عرق.
بدن با کاهش تولید رنین، آلدسترون و وازوپرسین باعث برگشتن املاح(آب ونمک) کلیه به خون می شود که این عمل نوعی سازش است .از طرفی آلبومین خون افزایش یافته که باعث افزایش حجم پلاسما می شود.
چرا افزایش حجم پلاسما مفید است؟
افزایش حجم پلاسما دو مزیت دارد:
الف) ورزیدگی بیشتر ب) سلامتی بیشتر
کم خونی کاذب ورزشی یکی از نتایج اصلی آمادگی هوازی است. افزایش حجم پلاسما با افزایش ضربه ای کاهش غلظت هموگلوبین را جبران می کند که نهایتا باعث ارسال اکسیژن بیشتر به ماهیجه ها می شود.
در ورزشکاران خون از راههایی همچون رقیق شدن فیبرینوژن وهموگلوبین رقیق می شود که این امر باعث می شود خون راحت تر در رگها جریان یابد وکمترلخته گردد واز بیماریهای قلبی ممانعت به عمل آید. افزایش حجم پلاسما در ورزشکاران امری عادی است ولی همین افزایش در افراد چاق وپر خون یک امر عادی است.
معمول ترین کم خونی واقعی ورزشکاران چیست ؟
هماند افراد عادی این کم خونی ناشی از فقر آهن است . خون مردگی در اعضا بدن ورزشکاران در اثر ضربه باعث بروز کم خونی نمی شود.
آیا فقط ورزشکاران مستعد کم خونی فقر آهن هستند؟
خیر ، این ادعا که ورزشکاران به عنوان یک گروه مستعد فقر آهن هستند صحیح نیست چرا که در اکثر مطالعات وبررسیها به کم خونی کاذب در ورزشکاران توجه نشده است.
فقط مقادیر کمی آهن از طریق عرق دفع می شود وغالبا کسر آهن در زنان ورزشکار وغیر ورزشکار به دلیل کمبود آهن در رژیم غذایی آنها است. در اکثر ورزشکاران زن به ویژه در ورزشکاران سبک وزن همچون دوندگان استقامتی ، ژیمناستها ، وغیره با کاهش کالری بدن آهن نیز کاهش می یابد.
همچنین به دلیل رژیم غذایی گیاهخواری،در غذای آنها آهن زیادی وجود ندارد .لذا دچاره کمبود آهن می شوند .
خونریزی در معده وروده ورزشکاران
خونریزی در معده وروده معمولا مخفی، کم ومختصر است وغالبا در حین مسابقات بروز می کند تا تمرینات عادی .
خونریزی اغلب در ورزشکاران استقامتی همچون دوندگان استقامت ، دوچرخه سواران وغیر رخ می دهد. میزان خونریزی آنقدر زیاد ودائم نیست که باعث کم خونی فقر آهن گردد. اگر چه به ندرت خونریزیهای شدید در ورزشکاران دیده می شود . محل خونریزی عموما از محل زخم در معده وکلولون روده می باشد که این چنین زخمهایی در مدت چند روز التیام می یابد.
همولیز ناشی از ضربه به پا چیست؟
همولیز ایجاد شده در اثر ضربه به پا یک همولیز درون عروقی است. به عبارت دیگر معنای این اصطلاح از هم پاشیدگی گلبولهای قرمزدر جریان خون به دلیل اصابت پا به زمین می باشد .
به طور کلی این مورد دوندگان وراهپیمایان رخ می دهد اما اخیرا ثابت شده است که ضربه همیشه عملی برای وجود همولیز نمی باشد چرا که در شنا گران وقایقرانان نیز این دیده شده است.
چگونه همولیز ناشی از ضربه تشخیص ودرمان می شود؟
همولیز ناشی از ضربه به پا توسط یک مقدار غیر عادی غلظت پروتئین هاپتوگلوبین سرم یا پلاسمای خون مشخص می شود.
هاپیتوگلوبین پروتئینی است که میزان هموگلوبین آزاد خون را افزایش می دهد. در حالت وجود همولیز اگر از خون گسترهای تهیه کنیم معمولا این گستره نرمال بوده وعلائم وجود همولیز را نشان نمی دهد . در حالت همولیز به دلیل فغالیت جبران سازی مغز استخوان بر علیه همولیز عموما میزان رتیکولوسایت به آرامی بالا می رود. حجم گلبولها ی قرمز خون(Mcv) نیز مکن است به آرامی افزایش یابد که بازتابی است در مقابل همولیز گلبولهای قرمز پیر خون که اندازه آنها از حالت معمولی کوچکتر است وتوسط رتیکولو سایت ها جایگزین می شود.
همولیز ناشی از ضربه در دوندگان سنگین وزن که از کفشهای تنگ استفاده می کنند وروی زمین های سفت می دوند چشمگیرتر می باشد.لذا می توان با گذاشتن یک لایه نرم در کفش وتوجه به نوع کفش ومحل دویدن میزان آنرا کاهش داد.
چگونه کم خونی کسر آهن در ورزشکاران مشخص می شود؟
در این حالت حجم گلبول ها قرمز خون کمتر از حالت عادی است.گستره خون تهیه شده نشان دهنده هایپوکرومیک( کم خونی گلبولهای قرمز خون ) ومیکروسایت (کوچک شدن گلبول های قرمز ) می باشد.ونیزغلظت فرریتین رم خون نیز غیر عادی است.
چگونه می توان از کم خونی کسر آهن در ورزشکاران جلوگیری کرد؟
از کم خونی کسر آهن در اغلب ورزشکاران می توان از طریق توجه به رژیم غذایی جلوگیری کرد.
جهت افزایش جذب آهن از طریق غذا ورزشکاران می بایستی
الف) ازگوشت قرمزوگوشت سرخ شده جوجه مرغ استفاده کند.
ب) افزایش جذب آهن از نان وحبوبات از طریق نخوردن قهوه وچای همراه با غذا وخوردن نوشیدنی های سرشار از ویتامین (ث) مثل آب پرتغال.
ج) استفاده از ظروف آهنی جهت پختن غذا به ویژه غذاهای اسیدی همچون سوپ سبزی وسس گوجه فرنگی.
د) خوردن مرغ وخروس یا غذاهای دریایی به همراه لوبیا خشک یا نخود.
همچنین پروتیئن های حیوانی جذب آهن را در سبزی افزایش می دهد.
چه موقع از مکمل های آهن استفاده می شود؟
فقط هنگامی استفاده می شود که یک ورزشکار زن حتی با رعایت رژیم غذایی آهن دار همچنان دچار فقر آهن مدام است که در چنین حالتی از مکمل هایی همچون فروسولفات به میزان 325 میلی گرم دو یا سه بار در هفته استفاده می شود
آیا حجم پایین فرریتین سرم بدون وجود کم خونی ، اعمال ورزشی ورزشکاران را محدود می کند؟
خیر، ثابت شده که این نظریه اشتباه است. حجم فرریتین فقط یک علامت درونی از ذخایر آهن است. به عبارت دیگر هر کم خونی ناشی از کسر آهن از عملکرد ورزشکارمی کاهدواین وضعیت تشخیص کم خونی ناشی از کسر آهن را از کم خونی کاذب ورزشی مشکل می کند در صورتی که مشکوک به من خونی ناشی از کسر آهن باشد می توان از فروسولفات به میزان 325 میلی گرم 3 بار در روز به مدت دو ماه استفاده کرد. در این حالت بالا رفتن غلظت هموگلوبین به میزان حداقل یک گرم بر دسی لیتر ثابت می کند که کم خونی ناشی از کسر آهن بوده است.
بیماری کم خونی سلولی داسی شکل :
آیا بیماری کم خونی داسی شکل آسیبی به ورزشکار می رساند؟
به استسنای موارد ناچیز ، کم خونی سلول داسی شکل که در 80درصد سیاپوستان آمریکا و1 در ده میلیون در سفید پوستان وجود دارد، معمولا بطور مخفی وخفیف است. افرادی که بیماری کم خونی داسی شکل دارند (بصورت مخفی) فاقد کم خونی وگسترش خونی غیر نرمال وعلائم بالینی هستند.
تعداد قابل توجهی از ورزشکاران با ویژگی سلول داسی شکل در لیگهای بین المللی فوتبال درمدارس فوتبال وورزشکاران نخبه ودوندگان آفریقایی وجود دارند.
علائم کم خونی داسی شکل چیست؟
سه مورد برای اهداف تمرینی بیان می شود: الف) وجود خون در ادرار وکاهش کشش سطحی ادرار
ب) انفاکتوس طحال.
ج) سندروم نادر داسی شکل،بیماری شدید رابدومیلا یسیس وغشکردن.
این حالتها پیچیده ورزشی چگونه صورت می گیرد؟
وجود خون در ادرار که ناشی از نکروز(از بین رفتن) ایجاد شده توسط بیماری سلول داسی شکل است واز بین رفتن مویرگها در بخش مدولای کلیه الزاما توسط ورزش ایجاد نمی شود اما توصیه می شود بیمار استراحت کند تا بهبود یابد.
کاهش کشش سطحی در ادرار که از تخریب بخش مدولای کلیه حاصل می شود،باعث از دست رفتن آب بدن می شود.
انفاکتوس طحال عمدتا بدلیل کمبود اکسیژن ایجاد میشود اما ورزش می تواند در بروز آن نقش داشته باشد. پزشکان هنگامی که شخصی درد شدیدی در ناحیه شکم احساس میکند می بایستی به انفاکتوس طحال مشکوک شوند که این بیماری می تواند از طریق برداشتن طحال واستراحت در رختخواب واستنشاق اکسیژن رفع شود.
بیماری رابدومیولایسیس چیست؟
شواهد موجود حاکی از آن است که در بعضی از سربازان وورزشکاران مبتلا به بیماری کم خونی سلول داسی شکل تمرینات شدید خصوصا در آب وهوای گرم می تواند باعث داسی شکل شدن سلولها در اعضا فعال ونهایتا بروز رابدومیویسیس شدید،کلیه ها شود.
در دودهه گذشته حدود سی مورد از این بیماری که اکثرا وخیم وکشنده بوده است گزارش شده است.
پزشکان ومربیان می بایستی آگاه باشند که این سندروم می تواند حالتهایی از غش وضعف را ایجاد کند که تشخیص به موقع آن می تواند باعث نجات زندگی بیمار شود.
جهت اجتناب از این سندروم همه ورزشکاران با داشتن کم خونی سلول داس شکل یا بدون آن می بایستی :
عاقلانه تمرین کنند،آب بدن آنها ثابت بماند،هنگام بیماری استراحت کنند،به علائم اولیه وفشارهای محیطی توجه کنند واز انجام بی ملاحظه وبی برنامه ورزشهای قهرمانی بپرهیزند